Wywiad z mgr Agnieszką Popowicz fizjoterapeutką pediatryczną
FB: https://www.facebook.com/AgnieszkaPopowiczFizjoterapia
Co to jest napięcie mięśniowe?
Agnieszka Popowicz: „Napięcie mięśniowe to pewien stale utrzymujący się stan skurczu żywych mięśni. To inaczej opór, jaki stawia mięsień rozciągającej go sile”. Napięcie mięśniowe to nie jest siła mięśniowa.
Jakie powinno być napięcie mięśniowe?
Agnieszka Popowicz: ”Nie za małe, nie za duże, a w sam raz, czyli: “na tyle duże, by pokonać siłę grawitacji, ale też nie za wysokie, by nie hamować swobodnego wykonywania ruchów”(1)
Jak zmienia się napięcie mięśniowe?
Agnieszka Popowicz: Napięcie mięśniowe w okresie niemowlęcym zmienia się. Dziecko rodzi się z „niższym” napięciem w częściach centralnych: głowa, szyja, tułów i „wyższym” napięciem w częściach dystalnych: rękach i nogach. W prawidłowym rozwoju niemowlęcia dochodzi do normalizacji i uzyskania większej stabilności w tułowi niemowlęcia i osiągnięciu swobody na obwodzie (rączki, nóżki).
Jakie są rodzaje nieprawidłowego napięcia mięśniowego?
Agnieszka Popowicz: Wyróżniamy napięcie mięśniowe obniżone- hipotonię i wzmożone- hipertonię.
Jakie są przyczyny zaburzeń napięcia mięśniowego?
Agnieszka Popowicz: Przyczyny nieprawidłowego napięcia mięśni u niemowlaka są bardzo różne i zależą od wielu czynników. Niemowlęta z uszkodzeniami układu nerwowego, wadami genetycznymi, chorobami metabolicznymi, niemowlęta urodzone przedwcześnie, dzieci urodzone po trudnych porodach, cesarskim cięciu, niedotlenieniu okołoporodowym mogą prezentować zaburzenia napięcia mięśniowego. Choroby matki podczas ciąży, przyjmowane leki mogą mieć wpływ na zmiany w napięciu mięśniowym.
Jakie są objawy obniżonego napięcia mięśniowego u niemowląt?
Agnieszka Popowicz: Niemowlęta z obniżonym napięciem często „przelewają się przez ręce”. Preferują pozycję leżącą na plecach. Leżąc na plecach najczęściej ustawiają nóżki w pozycji tzw. „żabki”. Niechętnie pracują przeciwko sile grawitacji unosząc nóżki lub rączki do góry. Mało chętnie wyciągają rączki do zabawki. Niechętnie przebywają w pozycji leżącej na brzuszku. Określane są jako dzieci spokojne, mało płaczliwe. Mogą mięć trudność z pobieraniem pokarmu, z karmieniem piersią, z koordynacją ssania i połykania przez co często się krztusić. Niemowlęta z obniżonym napięciem mięśniowym później podnoszą główkę, później obracają się na boczki oraz z pleców na brzuch. Mogą mieć trudność z czworakowaniem i ominąć ten etap lub czworakować z szeroko ustawionymi kolankami poszerzając sobie w ten sposób płaszczyznę podparcia. Później siadają Najczęściej siedząz zaokrąglonymi pleckami w tzw. tyłopochyleniu miednicy bądź w pozycji dającej im większą stabilizację tzw. „w”. Obydwie te pozycje nie są prawidłowe. Dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym mają zwiększoną elastyczność więzadeł i zwiększone zakresy ruchomości w stawach przez co bardzo często mają tendencję do płasko-koślawości stóp.
Jak prezentują się niemowlęta z podwyższonym napięciem mięśniowym?
Agnieszka Popowicz: Niemowlęta z podwyższonym napięciem mięśniowym są bardzo napięte, wyginają się do tyłu tworząc kształt litery c. Bardzo mocno zaciskają dłonie w pięści. Prężą nóżki i rączki. Często odginają głowę a ich wzrok skierowany jest do góry. Są niespokojne, płaczliwe, rozdrażnione. Mają trudności ze snem, samoregulacją, karmieniem.
Czy każde prężące się niemowlę ma podwyższone napięcie mięśniowe?
Agnieszka Popowicz: Nie. Niemowlęta uczą się dostosowywać do otaczającego świata. Przyzwyczajają się do różnych bodźców. Bywa, że niektóre z nich są bardziej wrażliwe i reagują stresem na dźwięki, dotyk, zmiany pozycji. Mogą ze stresu chwilowo zaciskać dłonie, unosić barki czy prężyć się na wskutek emocji. Niemowlęta wyczuwają bardzo mocno zdenerwowanie i emocje rodziców. Bywa, że stres niedoświadczonych, młodych rodziców udziela się dziecku i reaguje ono w ten sposób, że jest płaczliwe, pręży się i wygina. Czasem warto przyjrzeć się pozycji w jakiej rodzice noszą swoje niemowlę. Jeżeli jest noszone wyłącznie w pozycji pionowej i nie zna innych doświadczeń będzie wyginało się w tył i prężyło plecki. Czasem wystarczy odpowiednia zmiana pielęgnacji, noszenia i układania niemowlęcia i objawy prężenia znikają.
Jakie jest postępowanie w przypadku zaburzenia napięcia mięśniowego u niemowlęcia?
Agnieszka Popowicz: Bardzo ważna jest odpowiednio przeprowadzona diagnoza. Najpierw niemowlę powinien zobaczyć lekarz pediatra, neurolog i fizjoterapeuta pediatryczny, aby wdrożyć odpowiednią terapię leczenia.
Jak wygląda fizjoterapia w przypadku zaburzeń napięcia mięśniowego?
Agnieszka Popowicz: Jestem terapeutką metody Ndt-Bobath i wykorzystuję ją w pracy z niemowlętami i dziećmi z zaburzeniami napięcia mięśniowego. Terapia niemowląt z zaburzeniami napięcia mięśniowego jest zindywidualizowana i dobrana odpowiednio dla każdego dziecka. Rodzice włączeni są aktywnie w plan pracy. Poprzez odpowiednie techniki noszenia, podnoszenia, układania niemowlęcia są w stanie wpłynąć na lepszą normalizację napięcia mięśniowego.
Jakie pozycje do noszenia poleca Pani rodzicom dzieci z zaburzeniami napięcia mięśniowego?
Agnieszka Popowicz: W przypadku niemowląt do 3 miesiąca życia bardzo polecam noszenie dziecka w pozycji tzw. „fasolki” Młodszym maluszkom przypomina pozycję płodową. Daje też maksymalne poczucie bezpieczeństwa i dużą swobodę ruchów. Jedną ręką podtrzymujemy pupę niemowlęcia. Kładziemy ją pod obydwiema nóżkami, które są lekko odwiedzione i zgięte w stawach biodrowych i kolanowych. Dziecko ma swobodę kopania nóżkami w powietrzu. Tułów maluszka opiera się z jednej strony na przedramieniu ręki, na której leży główka, a z drugiej na naszym brzuchu. Jest lekko zaokrąglony. Uniemożliwia to nadmierne odchylanie się do tyłu. Główka niemowlęcia ustawiona jest w przedłużeniu linii tułowia. Nie powinna być zbyt zgięta ani zbyt odchylona do tyłu. Znajduje się w zgięciu naszego łokcia, oparta na potylicy. Ramiona dziecka spoczywają luźno, aby maluszek mógł swobodnie bawić się rączkami. Celem jest najbardziej symetryczna pozycja dziecka i normalizacja napięcia mięśniowego. Nie polecam maluszków nosić w pozycji pionowej, gdyż nie jest to korzystne dla ich kręgosłupa oraz wzmaga napinanie się nadmierne mięśni prostowników grzbietu prowadząc do dysharmonii napięcia mięśniowego. Ważne, żeby nosić niemowlę raz na jednej raz na drugiej ręce, aby miało ono doświadczenia symetryczne. Niemowlęta starsze po 3 miesiącu życia polecam nosić w pozycji tzw. ” przodem do świata”. Niemowlę oparte jest pleckami o naszą klatkę piersiową i brzuch. Zginamy jego nóżki w stawach kolanowych i biodrowych pod kątem 90 stopni. Ta pozycja umożliwia dziecku aktywne wyciąganie rączek do przodu. Dziecko pracuje mięśniami brzuszka oraz uczy się kontroli ustawienia głowy. Ta pozycja również normalizuje jego napięcie mięśniowe.
Jak podnosić i odkładać maluszka?
Agnieszka Popowicz: Dobrze jest podnosić i odkładać maluszka poprzez pozycje boczną symetrycznie raz przez jeden raz przez drugi bok. Dzięki temu niemowlę uczy się przenosić ciężar ciała na boki oraz pracować przeciwko sile grawitacji.
Czy pozycje do karmienia mają znaczenie?
Agnieszka Popowicz: Tak. Niemowlęta z zaburzeniami napięcia mięśniowego mają trudności z koordynacją ssania oraz połykania, dlatego bardzo ważna jest odpowiednia pozycja do karmienia piersią oraz butelka. Karmienie piersią: Pozycja, w jakiej karmimy, powinna być komfortowa zarówno dla dziecka, jak i dla mamy. Pupa dziecka oparta jest na udzie mamy. Główka znajduje się w przedłużeniu linii tułowia oparta w zgięciu łokcia jednej z rąk. Nie powinna być odgięta ani do tyłu, ani do przodu. Niemowlę jest ułożone symetrycznie i zwrócone przodem do mamy. Obydwie jego rączki powinny być ułożone wzdłuż tułowia. Ważne, żeby karmić maluszka symetrycznie raz na jednej raz na drugiej ręce. Można też karmić niemowlę w pozycji bocznej, leżącej. Główka dziecka spoczywa na ramieniu mamy. Ważne, żeby maluszek nie prężył się w tej pozycji do tyłu.
Karmienie butelką: Układamy pupę maluszka na swoim udzie a główkę w przedłużeniu tułowia w zgięciu łokcia. Boczki dziecka ułożone są symetrycznie a rączki z przodu tułowia. Pozycja ta ułatwia prawidłowy pobór pokarmu z butelki. Ważne, żeby karmić maluszka na obydwie ręce.
Jak wesprzeć niemowlę z zaburzeniami napięcia mięśniowego w warunkach domowych?
Agnieszka Popowicz: Bardzo ważne jest dostosowanie środowiska domowego tak aby pomóc dziecku z zaburzeniami napięcia mięśniowego. Np. Dzieci, które mocno odchylają głowę i prężą się w tył nie powinny mieć zawieszane zabawek bezpośrednio nad buzią, gdyż będzie to wzmagało ich problem. Warto zawiesić zabawkę na wysokości pępka w linii środkowej. Takie ustawienie zabawki będzie aktywizowało niemowlę do patrzenia w dół co wpłynie korzystniej na jego rozwój. U niemowląt z obniżonym napięciem mięśniowym takie zawieszenie zabawki w linii środkowej na wysokości pępka będzie również aktywizowało do wyciągania rączek, pracy przeciwko sile grawitacji i kierowania wzroku w dół co wpłynie lepiej na rozwój kontroli głowy. Zmiana powierzchni, na której spędza czas maluszek ze śliskiej na chropowatą wpłynie korzystniej na jego rozwój. Niemowlęta, które mają problem z leżeniem na brzuszku mniej chętniej leżą na śliskiej powierzchni, gdyż utrudnia im podpieranie się, gdyż rączki rozjeżdżają się na boki. W późniejszym okresie śliska powierzchnia podłoża negatywnie wpływa na rozwój pozycji czworaczej i zdobywanie umiejętności czworakowania, dlatego warto zmienić powierzchnię, na której przebywa maluszek. Niemowlę z niskim napięciem mięśniowym można zachęcić do unoszenia nóżek i łapania stópek poprzez zakup skarpetek z grzechotkami. Nie jest dobre przebywanie długotrwałe dziecka z zaburzeniami napięcia mięśniowego w leżaczku bujaczku, gdyż ogranicza to jego rozwój ruchowy. Niemowlę powinno spędzać dużo czasu na macie, dywanie i doskonalić umiejętności ruchowe. Statyczne przebywanie w leżaczku bujaczku uniemożliwia dziecku doskonalenie obracania się na boczki, łapania kolanek , stópek. Często utrwala asymetryczne ustawienie tułowia.
Bibliografia: Matyja M., Gogola A. “Edukacja sensomotoryczna niemowląt”
